Metodyka organizowania i wdrażania systemu monitoringu wizyjnego miasta

Poprawa poziomu bezpieczeństwa terenów miejskich jest przedsięwzięciem niezwykle skomplikowanym, wymagającym zastosowania specjalistycznych i skutecznych metod. Jedną z nich, należącą jednocześnie do najskuteczniejszych, jest system monitoringu wizyjnego miasta.
Główną zaletą systemu monitoringu wizyjnego miasta jest szeroki wachlarz zastosowań operacyjnych, począwszy od zadań prewencyjnych, poprzez koordynację działań służb publicznych po rejestrację zdarzeń i zapewnienie stosowanego materiału dowodowego. Realizacja powyższych zadań jest jednak uzależniona od odpowiedniego skonfigurowania całego systemu oraz przygotowania procedur postępowania. Wielokrotnie bowiem zdarzało się, iż pomimo poniesienia przez inwestora znacznych nakładów i dokładnej realizacji zamówienia system nie spełniał pokładanych w nim nadziei. Pociągało to z kolei za sobą kolejne inwestycje, które miały na celu modernizacje i usprawnienie świeżo uruchomionego systemu. Przeważnie winę za taki stan rzeczy ponosi inwestor. Powód - to najczęściej brak fachowej wiedzy oraz dokładnych wytycznych co do organizacji i wdrażania monitoringu wizyjnego. Niniejszy artykuł przedstawia w zarysie drogę od projektu do pomyślnego uruchomienia systemu.

Monitoring, Istotne podstawy
Intencja stworzenia systemu monitoringu wizyjnego miasta wiąże się z koniecznością wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za realizację tego przedsięwzięcia. Zwykle jest to pracownik Urzędu Miejskiego, zajmujący się zamówieniami lub inwestycjami. Rozpoczyna on etap zbierania informacji na temat istniejących już systemów, kontaktuje się z wykonawcami tych systemów. Już na tym etapie istnieje ryzyko powzięcia błędnych założeń, gdyż chyba żaden z wykonawców nie przyzna, że system, który instalował, nie spełnił oczekiwań. Wręcz przeciwnie, najprawdopodobniej będzie zapewniał, że stosowane rozwiązania stanowiły optimum, a sam system działa bez najmniejszych zastrzeżeń. W taki sposób często powstaje „opis techniczny przedmiotu zamówienia", który jest integralną częścią Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ). Powstały dokument jest wypadkową wielu pomysłów. Zawiera on niejednokrotnie ograniczone, błędne lub nawet sprzeczne informacje, stwarza tym samym konieczność udzielania dodatkowych wyjaśnień. W taki sposób przygotowane postępowanie przetargowe stwarza możliwości „dowolnej interpretacji" dla wykonawców, którzy oferując najniższą cenę wygrywają przetarg, a następnie, w celu podniesienia swojego dochodu, starają się dopasować najtańsze (a tym samym najgorsze) rozwiązania sprzętowe. Wszystko jest oczywiście zgodne ze specyfikacją przetargową. Efekt natomiast jest taki, że inwestor nie jest zadowolony z efektów inwestycji, a co gorsza nie może w tej sprawie zrobić nic innego, jak tylko ogłosić kolejny przetarg - tym razem na modernizację świeżo powstałego systemu.

Eliminacja problemów
Aby ustrzec się przed przedstawioną sytuacją i zapewnić sprawne działanie systemu, trzeba zastosować się do pewnych zasad. Całą inwestycję można podzielić na kilka etapów:

a) zbieranie informacji,
b) przygotowanie projektu i kosztorysu,
c) wybór wykonawcy,
d) instalacja systemu,
e) opracowanie procedur,
f) uruchomienie systemu, serwis i konserwacja.

Etap I: monitoring, a zbieranie informacji
Aby instalowany system odpowiednio spełniał swoje zadania, należy jak najlepiej wyznaczyć obszary, które zostaną objęte obserwacją. W ich wyborze bardzo istotna jest pomoc policji, straży miejskiej oraz jednostek administrujących danym terenem lub obiektami na nim zlokalizowanymi. Służby te mogą stosunkowo precyzyjnie określić obiekty czy też obszary bezpośrednio związane z bezpieczeństwem miasta. Zebrane informacje będą stanowić punkt wyjścia dla dalszych prac. Na ich podstawie możliwe będzie ustalenie miejsca instalacji kamer i wyznaczenie lokalizacji stacji monitorującej. Aby ustrzec się przed błędami, które zostały opisane we wstępie, wskazane jest zaangażowanie do prac specjalisty lub konsultanta do spraw systemów monitoringu miejskiego. Takie posunięcie zapewni stały, fachowy nadzór techniczny oraz doradztwo, szczególnie w kolejnych etapach prac.
Do zadań konsultanta należeć będzie określenie warunków technicznych dla wyznaczonych wcześniej lokalizacji kamer i stacji. Za główne wyznaczniki techniczne dla systemu należy uznać:

a) dostęp do środków transmisji wizji oraz sygnałów sterowania kamerami (łącza koncentryczne, łącza teletechniczne parowane, łącza światłowodowe, łącza radiowe),
b) możliwość zasilania urządzeń w miejscach ich lokalizacji,
c) zagadnienia związane bezpośrednio z opcjami warunków instalacyjnych (warunki bezpieczeństwa okablowania i poszczególnych urządzeń, dostępność do systemu monitoringu z zewnątrz, zagrożenie włamaniem, swoboda prowadzenia czynności serwisowych).

Następne zadanie to opracowanie koncepcji techniczno--organizacyjnej systemu. Powinny w niej zostać zawarte wszystkie założenia wstępne z poprzednich etapów oraz uzgodnienia z inwestorem. Koncepcja techniczno-organizacyjna powinna uwzględniać:

1. Szczegóły związane z lokalizacją kamer oraz dodatkowych elementów systemu.
2. Liczba i rozlokowanie dodatkowych stanowisk obserwacyjnych (straż miejska, policja).
3. Sposób transmisji danych pomiędzy kamerami i stacją monitorującą (droga radiowa, połączenia przewodowe).
4. Sposób zasilania w warunkach normalnych oraz zasilania rezerwowego poszczególnych urządzeń.

5. Wybór rozwiązań sprzętowych oraz określenie parametrów i typów urządzeń systemu:
a) rodzaj kamer i ich sterowania,
b) rodzaj rejestratora,
c) określenie czasu i sposobu archiwizacji zebranych materiałów wizyjnych,
d) parametry obrazu (poklatkowość, rodzaj i jakość kompresji),
e) bezpieczeństwo przechowywanego materiału (dostęp do systemu za pośrednictwem haseł),
f) szczegóły wyposażenia stacji monitorującej (ilość pulpitów do sterowania kamer, liczba monitorów i ich parametry),
g) szczegóły dotyczące oprogramowania oraz ergonomiczność urządzeń sterujących.
6. Przygotowanie zasad oraz określenie warunków przyszłej rozbudowy systemu.

Bardzo istotną rzeczą jest znalezienie tak zwanego „złotego środka" dla przygotowywanego systemu. Chodzi tu o optymalny dobór urządzeń monitoringu do zadań, jakie muszą one spełniać, przy jednoczesnym wzięciu pod uwagę ich cen. Nie zawsze rozwiązania najbardziej kosztowne są konieczne, gdyż z równym skutkiem można zastąpić je tańszymi, o porównywalnych parametrach. Należy zwrócić uwagę także na inne kwestie - na częste błędy projektowe (przykładowo - warunki oświetlenia oraz wymagany zasięg widzenia muszą być dostosowane do parametrów kamer).

W opracowanej koncepcji powinny znaleźć się również:
1. Zgody właścicieli lub administratorów budynków na instalację kamer, okablowania i pozostałych urządzeń peryferyjnych.
2. Warunki zasilania uzyskane z właściwego rejonu energetycznego lub zgoda na podłączenie zasilania do lokalnych tablic administracyjnych.
3. Wystąpienie do lokalnego operatora telekomunikacyjnego o łącza dzierżawione lub dzierżawę kanalizacji teletechnicznej pod przyszłe okablowanie podziemne systemu monitoringu.
4. W przypadku obiektów zabytkowych - zgoda konserwatora zabytków na zamontowanie w nich urządzeń i okablowania.
5. Przy budowie kanalizacji teletechnicznej oraz stawianiu odrębnych slupów pod kamery - niezbędne wykonanie projektu i uzyskanie pozwolenia na budowę.
6. Stosowna zgoda wymagana przy rozbiórce chodnika - tak zwanym zajęciu pasa drogowego.
7. W przypadku łączy radiowych - obliczenia propagacyjne dla każdego z punktów; należy także wystąpić do URTiP z wnioskiem o przydział częstotliwości; procedura taka ma zastosowanie tylko w przypadku łączy bezpiecznych, pracujących w częstotliwościach licencjonowanych; nie wymaga się wykupu częstotliwości w przypadku łączy radiowych pracujących w paśmie otwartym, przeznaczonym do transmisji informacji mało istotnej z punktu widzenia bezpieczeństwa.
Koncepcja techniczno-organizacyjna musi zawierać również wykaz urządzeń opcjonalnych, posiadających parametry nie mniejsze niż wymagane w założeniach. Należy tu przyjąć, że procedury przygotowawcze mogą przesunąć realizację inwestycji nawet o kilka miesięcy, co może wiązać się z pewnymi zmianami asortymentowymi w urządzeniach dostępnych na rynku. W dokumencie powinna pojawić się również szacunkowa wycena kosztów systemu monitoringu, dzięki której inwestor jest w stanie zaplanować środki na ten cel, oraz szczegółowa specyfikacja techniczna przedmiotu zamówienia, która stanowić będzie załącznik do SIWZ.
Kolejnym rozdziałem koncepcji będzie opracowanie szczegółowych zaleceń dla inwestora. Mają one dotyczyć:
a) przygotowania punktów obserwacyjnych w miejscu lokalizacji kamer (usunięcie naturalnych i sztucznych ograniczeń pola widzenia kamer - monitoring),
b) organizacji i zabezpieczenia stacji monitorującej,
c) sposobu rekrutacji personelu stacji monitorującej oraz wymagań stawianych operatorom systemu,
d) wymagań co do zorganizowania warunków łączności z innymi służbami (policja, straż miejska, straż pożarna, pogotowie),
e) wymagań stawianych wykonawcy w postępowaniu przetargowym
f) wymagań instalacyjnych i wykonawczych wobec innych jednostek działających w obrębie zlecenia,
g) warunków obsługi serwisowo-konserwacyjnej w okresie gwarancyjnym i pogwarancyjnym. Gdy koncepcja systemu zostanie już ustalona, kolejnym krokiem będzie ogłoszenie przetargu na jej zrealizowanie. Istnieją dwie możliwości postępowania. Pierwsza polega na ogłoszeniu przetargu na wykonanie systemu wraz z opracowaniem dokumentacji projektowej. Jest to rozwiązanie prostsze, ale zarazem bardziej ryzykowne.
Drugi sposób rozbija całość przetargu na dwa etapy. We wstępnym zleca się opracowanie projektu systemu, a we właściwym - wykonawstwo według już gotowego, dopracowanego projektu. Pierwsza z metod postępowania jest prosta, ale druga gwarantuje inwestorowi większe szanse na pomyślne zrealizowanie inwestycji. Należy jednak pamiętać, że bez względu na to, który ze sposobów wykorzystamy, nad całością powinien bezustannie czuwać zaangażowany wcześniej konsultant - autor koncepcji.

Etap II: monitoring, a przygotowanie projektu i kosztorysu
Etap ten obejmuje wykonanie kompletnej dokumentacji projektowo-kosztorysowej, w skład której powinny wchodzić:
a) projekt techniczny,
b) szczegółowa specyfikacja techniczna,
c) kosztorys inwestorski systemu monitoringu,
d) przedmiar robót.
Wszystkie wymienione składniki powinny być zgodne z koncepcją techniczno-organizacyjną. Etap powinien zakończyć się sporządzeniem protokołu zdawczo-odbiorczego potwierdzającego tę zgodność. Dodatkowo warto ograniczyć grono osób, które mają dostęp do dokumentów związanych z powstającym systemem, nadając tym dokumentom klauzulę „poufne".

Etap III: monitoring, a wybór wykonawcy
Kolejny etap to przygotowanie, ogłoszenie i rozstrzygnięcie przetargu. Nieodzowna jest tutaj współpraca zaangażowanego przez nas specjalisty konsultanta. Jego zadaniem będzie doradztwo w sferze techniczno-organizacyjnej oraz nadzór nad zgodnością i harmonogramem prowadzonych prac w odniesieniu do koncepcji i projektu systemu. Do zadań konsultanta należy również nadzór techniczny oraz koordynowanie prac pozostałych wykonawców zewnętrznych przy systemie monitoringu.

Etap IV: instalacja systemu monitoring
W tym momencie przystępujemy do prac instalacyjnych, które kończą się testem akceptacyjnym przy udziale przedstawicieli inwestora oraz wykonawcy. Takie posunięcie ma na celu wyeliminowanie niedociągnięć i wszelkich czynników mogących mieć wpływ na walory funkcjonalne systemu. Uwieńczeniem tego etapu jest szkolenie pracowników stacji monitorującej oraz sporządzenie protokołu zdawczo-odbiorczego.

Etap V: monitoring, a opracowanie procedur, serwisowanie
Nasz system jest już gotowy i w pełni funkcjonalny. Aby jednak jego działanie przebiegało sprawnie i bez „przestojów" konieczne jest podpisanie stosownej umowy serwisowo--konserwacyjnej. System wymaga stałej konserwacji i opieki technicznej. W przypadku awarii reakcja personelu technicznego nie powinna nastąpić później niż po kilku godzinach.
Ważne jest opracowanie odpowiednich procedur współpracy pracowników stacji monitorującej ze służbami czuwającymi nad porządkiem i bezpieczeństwem publicznym (policja, straż miejska, straż pożarna, pogotowie itp.). Procedury muszą zostać przygotowane przed uruchomieniem systemu, aby zapewnić sprawne działanie i możliwość optymalnego wspomagania przez wyżej wymienione służby.
Taki sposób postępowania w sferze wdrażania i organizacji systemu monitoringu wizyjnego miasta zagwarantuje sprawną realizację procedur i poszczególnych faz inwestycji. Efektem tego będzie system, który powinien spełniać pokładane w nim nadzieje.
Sławomir Stańczyk
Sekret Serwis. Zabezpieczenia.